Prowadzenie pozarolniczej działalności lub współpraca przy niej może być jednym z dwóch lub więcej tytułów do objęcia ubezpieczeniami społecznymi bo osoba prowadząca działalność gospodarczą może być jednocześnie zatrudniona na umowę o pracę, umowę zlecenia itp. W takiej sytuacji mówi się o zbiegu tytułów ubezpieczenia i trzeba wówczas przeanalizować, kiedy istnieje obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i z jakiego tytułu.

• jeżeli przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą wykonuje jednocześnie pracę na podstawie umowy o pracę podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywanej umowy o pracę. Należy jednak ustalić, czy podstawa wymiaru z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa, równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, bowiem dopiero uzyskanie minimalnego wynagrodzenia z umowy o pracę zwalnia z obowiązku ubezpieczeń z tytułu działalności. W 2009 r. kwota minimalnego wynagrodzenia wynosi 1 276,00 zł, a kwota minimalnego wynagrodzenia w pierwszym roku pracy – 1 020,80 zł.

Przykład
Osoba była zatrudniona od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/1 etatu. Był to jej pierwszy rok zatrudnienia i otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 900,80 zł. Od 1 marca 2008 r. dodatkowo podjęła pozarolniczą działalność. Osoba ta w 2008 r. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Z tytułu pozarolniczej działalności ubezpieczeniom społecznym podlegała dobrowolnie. W 2008 r. kwota minimalnego wynagrodzenia wynosiła 1126 zł, a kwota minimalnego wynagrodzenia w pierwszym roku pracy – 900,80 zł.

• jeżeli przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą wykonuje jednocześnie pracę na podstawie jednej lub kilka umów zlecenia, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu tylko z tego tytułu, który powstał najwcześniej (tzw. zasada pierwszeństwa). Na swój wniosek przedsiębiorca może być ubezpieczony dodatkowo, dobrowolnie, także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub może zmienić tytuł ubezpieczenia.
  Po rozwiązaniu lub wygaśnięciu pierwszej umowy ubezpieczenie staje się obowiązkowe z tytułu kolejnej lub innej wybranej przez niego umowy. Jeżeli jednak przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą wykonuje jednocześnie działalność z tytułu umowy zlecenia i ubezpieczony jest wyłącznie z tytułu takiej umowy, a podstawa oskładkowania (kwota wynagrodzenia, na jaką opiewa umowa) jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej – obowiązkowo podlega ubezpieczeniu (i płaci składki) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia podlega dobrowolnie na swój wniosek.
  Przez obowiązującą daną osobę najniższą podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność rozumie się odpowiednio:
  - 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) bądź
  -   30% minimalnego wynagrodzenia za pracę.
  W przypadku, gdy podstawę wymiaru składek z tytułu np. umowy-zlecenia stanowi przychód, w miesiącach, w których nie jest dokonywana wypłata wynagrodzenia (nie powstaje przychód) przez co podstawa wymiaru składek wynosi „0”, osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności.

Przykład
Osoba prowadzi działalność gospodarczą od 1 września 2008 r. Obowiązująca tę osobę najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzonej działalności nie może być niższa od 30% minimalnego wynagrodzenie (tj. w 2008 r. od 337,80 zł). Osoba ta w okresie od 1 października do 30 listopada 2008 r. wykonywała jednocześnie pracę na podstawie umowy-zlecenia. Z tytułu tej umowy w październiku 2008 r. osiągnęła przychód w wysokości 100 zł, w listopadzie 2008 r. przychód w wysokości 100 zł, a w grudniu 2008 r. przychód w wysokości 1 800 zł (taka była podstawa wymiaru składek za te miesiące). Osoba w październiku i listopadzie 2008 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Również w grudniu 2008 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej (w grudniu nie wykonywała już umowy-zlecenia).

• jeżeli osoba prowadzi kilka rodzajów jednoosobowej działalności gospodarczej na podstawie jednego wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej (np. sklep i usługi) i nie korzysta z innego tytułu do ubezpieczeń (np. stosunku pracy) - ubezpieczony jest z tytułu tylko jednej działalności. Z pozostałych działalności nie podlega ubezpieczeniom ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Jeżeli jednak osoba uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu, to znaczy jeśli zarejestrowała odrębnie swoje różne działalności (firmę jednoosobową, spółkę cywilną), składki na ubezpieczenie społeczne opłaca obowiązkowo z tytułu jednej działalności a z pozostałych tytułów może dodatkowo korzystać z ubezpieczenia dobrowolnego. Składkę na ubezpieczenie zdrowotne musi natomiast opłacać z tytułu każdej działalności prowadzonej na podstawie odrębnego wpisu do ewidencji.

STUDENT

Przedsiębiorca będący studentem, prowadzący działalność gospodarczą, który jednocześnie zawarł umowę-zlecenie będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Studenci i uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych, do ukończenia 26 lat nie są bowiem obejmowani ubezpieczeniami społecznymi, ani obowiązkowo, ani dobrowolnie, z tytułu wykonywanej umowy-zlecenia.

Studentem jest osoba kształcąca się na studiach pierwszego stopnia (studia licencjackie lub inżynierskie kończące się uzyskaniem tytułu licencjata lub inżyniera) lub drugiego stopnia (studia magisterskie kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub tytułu równorzędnego) albo jednolitych studiach magisterskich (studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub tytułu równorzędnego). Osoba jest studentem do daty ukończenia studiów, tj. do daty: złożenia przez studenta egzaminu dyplomowego, złożenia przez studenta ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu – w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii, zaliczenia przez studenta ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyki – w przypadku kierunku farmacja, bądź do daty skreślenia z listy studentów.


EMERYT I RENCISTA

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty, podlega dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. tj. wyłącznie na swój wniosek.
Należy jednak pamiętać, że nie są "osobami mającymi ustalone prawo do renty" osoby pobierające rentę na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. rentę wyrównawczą) oraz pobierające rentę socjalną przyznawaną na podstawie ustawy o rencie socjalnej.

Przykład
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą pobiera rentę socjalną. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzonej działalności. Ubezpieczenie chorobowe ma dla niej charakter dobrowolny.

W przypadku rencisty prowadzącego działalność gospodarczą istotne jest z jakiego tytułu przysługuje mu renta: jeśli będzie to prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy (tzw. renta inwalidzka) do czasu ustalenia u tej osoby prawa do emerytury będzie miała obowiązek opłacać składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i Fundusz Pracy. Obowiązek taki nie istnieje w sytuacji, gdy osoba pobiera rentę rodzinną.

Istotne jest, aby pamiętać, że emerytury i renty ulegają zawieszeniu lub zmniejszeniu w zależności od wysokości osiąganych przychodów. Nie dotyczy to tylko emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni). Natomiast w przypadku prawa do renty zawsze podlega ona zasadom zawieszania lub zmniejszania.
Prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (np. od 1 września 2009 r. – 4 006,00 zł). Natomiast w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy (np. od 1 września 2009 r. – 2 157,10 zł), nie wyższej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż wskazana kwota maksymalnego zmniejszenia.
Powyższe kwoty są ogłaszane na dany kwartał kalendarzowy przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Ich aktualną wysokość trzeba więc sprawdzać co trzy miesiące.

Emeryt lub rencista podejmując działalność gospodarczą zobowiązany jest powiadomić ZUS o fakcie rozpoczęcia takiej działalności i jednocześnie złożyć oświadczenie o zamiarze osiągania przychodu w przewidywanej wysokości nie powodującej lub powodującej zmniejszenie lub zawieszenie świadczeń. Po zakończeniu roku kalendarzowego, nie później niż do końca lutego emeryt lub rencista ma obowiązek zawiadomić ZUS o łącznej kwocie dochodu osiągniętego w poprzednim roku kalendarzowym. Na te podstawie ZUS może dokonać weryfikacji, czy przychód emeryta lub rencisty uzasadniał wypłatę świadczeń w pełnej wysokości, czy wskazywał na zmniejszenie albo zawieszenie.
Od wysokości zadeklarowanej kwoty przychodu uzależnione jest więc, czy rozpoczęcie lub kontynuowanie działalności po nabyciu prawa do emerytury będzie miało wpływ na uprawnienia emerytalne i jaki to ewentualnie będzie wpływ.

PODSTAWA PRAWNA:
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.04.39.353)
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (Dz.U.92.58.290)

ROLNIK

Rolnik podlegający nieprzerwanie co najmniej 3 lata ubezpieczeniu rolniczemu KRUS, po podjęciu dodatkowo działalności gospodarczej, podlega nadal ubezpieczeniu rolniczemu w okresie prowadzenia działalności gospodarczej jeśli spełnia jednocześnie następujące warunki:

• złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej. Za rozpoczęcie działalności gospodarczej uznaje się również: wznowienie wykonywania działalności gospodarczej, której prowadzenie okresowo zawieszono oraz zmianę rodzaju lub przedmiotu wykonywanej działalności według PKD

• jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą

• nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym

• nie jest rencistą lub emerytem

• kwota należnego podatku dochodowego za rok ubiegły z tytułu działalności nie była większa od określonej kwoty granicznej (za rok 2009 wynosi 2.835 zł.). Kwota tego podatku musi być udokumentowana zaświadczeniem wydanym przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego, które to zaświadczenie musi być złożone w KRUS do dnia 31 maja każdego roku podatkowego.

Jeśli kwota podatku dochodowego przekroczy "roczną kwotę graniczną", a także jeżeli nie zostanie zachowany termin złożenia oświadczenia, o czym mowa powyżej ubezpieczenie rolnika ustanie z końcem kwartału, w którym rolnik zobowiązany był złożyć w KRUS oświadczenie, chyba że ten rolnik zaprzestał prowadzenie działalności gospodarczej. przed upływem tego kwartału.

Osoba ubezpieczona winna w ciągu 14 dni zgłosić fakt zaprzestania wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej.

Składka rolnika prowadzącego działalność gospodarczą wynosi dwukrotność składki rolnika nie prowadzącego działalności gospodarczej.

Rolnik płaci kwartalnie składki na:

• ubezpieczenie emerytalno-rentowe w wysokości 30% emerytury podstawowej obowiązującej w ostatnim miesiącu poprzedniego kwartału

•  ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, których składkę ogłaszana jest co najmniej na 14 dni przed pierwszym dniem danego kwartału.

Wymiar składek na ubezpieczenie społeczne rolników w 2009 roku
 

W przypadku rolników prowadzących działalność gospodarczą powyższe składki są należne w podwójnej wysokości. Wpłaty składek można dokonywać na rachunek właściwej placówki terenowej lub oddziału regionalnego KRUS, za pośrednictwem poczty lub banku.

Termin płatności składek przypada na ostatni dzień pierwszego miesiąca danego kwartału, tj: 31 stycznia za I kwartał, 30 kwietnia za II kwartał, 31 lipca za III kwartał, 31 października za IV kwartał.

Nieopłacenie składek w ustawowym terminie skutkuje wzrostem kwoty należności o odsetki za zwłokę, na zasadach określonych w Ordynacja podatkowa. Odsetki liczone są za każdy dzień zwłoki, począwszy od następnego dnia po upływie terminu płatności, aż do dnia dokonania zapłaty włącznie.

Aktualne wysokości stawek dostępne są na stronie KRUS - www.krus.gov.pl/zadania-krus/ubezpieczenie-spoleczne/wymiar-skladek/.
 

DO GÓRY